Changed by Thalerhof. Film o austriackim obozie koncentracyjnym dla Karpatorusinów

W setną rocznicę utworzenia pierwszego w Europie łagru koncentracyjnego miała miejsce premiera dokumentalnego filmu na ten temat. Dwadzieścia siedem lat przed Auschwitz stworzono obóz Talerhof.

Choć słowa obóz koncentracyjny kojarzą się tylko z nazistami i II wojną światową, to pierwszy raz koncepcję europejskiego obozu zorganizował austriacki urząd w mieście Graz w 1914 roku, wiele lat przed Auschwitz-Birkenau, Dachau czy innymi obozami z czasów II wojny światowej.  Pierwszymi ludźmi, których internowano w tym łagrze nazwanym Talerhofem, był mało znany naród z północno-wschodnich regionów Austro-Węgierskiego Cesarstwa – Karpatorusini.

Dwoje amerykańskich dokumentalistów stworzyło film dokumentalny o łagrze Talerhof, o jego długotrwałych skutkach dla karpatoruskiej wspólnoty, jak też o okolicznościach stworzenia koncentracyjnego taboru, który był narzędziem używanym przez państwo w celu odizolowania i ukarania swoich mieszkańców.  Trwający 65 minut film Changed by Thalerhof składa się z wywiadów z naukowcami, z współczesnymi działaczami karpatorusińskiej wspólnoty, jak też potomkami ofiar Talerhofu, które zrealizowano w Polsce, Austrii, na Słowacji i w Stanach Zjednoczonych.

„To jeszcze nieopisany kawał historii” – twierdzi John Righetti, jeden z producentów. I dodaje: „Stawia on poważne pytania, w jaki sposób austriacki urząd i jego najbliżsi sąsiedzi odnosili się do Rusinów. To studium tego, w jaki sposób państwa mogą nastawić jedną grupę swoich obywateli przeciwko innej, bez żadnej rzeczywistej przyczyny, jako narzędzie używając bezpodstawnego strachu”. Koproducent filmu Maria Silvestri mówi natomiast: „Choć może się wydawać, że ten film dokumentalny jest mroczny, to tak naprawdę jest opowieścią o narodzie, który chociaż był zdziesiątkowany, to odrodził się i dalej, aż do chwili obecnej nie ma zamiaru przeminąć”.

Premiera filmu miała miejsce tego samego dnia 7 marca 2015 roku w Stanach Zjednoczonych i Europie. Amerykański pokaz był sponsorowany przez Karpatorusińskie Towarzystwo w New Jersey w miejscowości Wayne, a europejska premiera odbyła się w Ruskiej Bursie, zabytkowym karpatorusińskim kulturalnym centrum w Gorlicach.  Po premierze film będzie wyświetlany w wielu miejscach, ale jest też w całości dostępny w serwisie youtube z angielskimi, rusińskimi, polskimi i niemieckimi napisami.

Changed by Thalerhof będzie też wyświetlany na Uniwersytecie im. Bucknella w Pensylwanii, w czasie corocznej konferencji, organizowanej przez Association for Slavic, East European and Eurasian Studies, w Filadelfii jak i na konferencji Polskiego Towarzystwa Genealogicznego stanu Conneticut i Północnego Wschodu.

Film był w całości sfinansowany przez John and Helen Timo Foundation, działającą w Pittsburghu, która zajmuje się promocją karpatorusińskiej kultury i poszerzaniem wiedzy na ten temat.

Autor artykułu: Damian Trochanowski – Lem.fm
Tłumaczenie z j. łemkowskiego na j.polski – Monika Tylawska